Taliwala sa mga problema sa ekonomiya sa Pilipinas, si aspiring Vice Mayor Ernest “Wekwek” Uy nagpahayag sa iyang kabalaka ug plano aron mas mapalig-on ang negosyo sa Iligan. Sumala sa usa ka artikulo ni Rob Rances, ang Pilipinas nakasinati og dakong kausaban sa ekonomiya, gikan sa $1.2 bilyon nga surplus sa Balance of Payments (BOP) niadtong Marso 2024, ngadto sa $2 bilyon nga deficit sa Marso 2025.
Kini nga datos nagpasabot nga ang nasud nagsalig na pag-ayo sa utang ug foreign reserves, tungod kay mas daghan ang gi-import kaysa gi-export. Sa mata ni Wekwek Uy, kini nga sitwasyon usa ka pahimangno nga kinahanglan na karon pa lang maghimo og aksyon.
“Kung magpadayon ni, maglisod ta sa umaabot. Dili na nato pwede pa hulaton ang 2028 aron masinati nato ang epekto sa mga sayop nga polisiya sa ekonomiya. Karon pa lang, kinahanglan maghimo ta og aksyon para andamon ang Iligan,” matud ni Uy.
Isip kandidato sa pagka-Bise Alkalde sa Iligan, adunay klaro nga panlantaw si Uy: ang pagtukod og usa ka business-friendly nga syudad diin ang mga negosyante masayun nga makasugod ug molungtad. Gusto niyang mamugos sa lokal nga lehislatura aron makagama og mga ordinansa nga mutabang sa mga gagmay’ng negosyante (MSMEs) ug mga potential investors.
Mga Inisyatibo ni Wekwek Uy alang sa Negosyo
Una sa tanang lakang nga giandam ni Wekwek Uy mao ang pagpahapsay sa proseso sa business registration. Kaniadto, daghan ang nasuko tungod sa kalangan ug komplikadong proseso sa pagpangayo og permit. Ang plano ni Uy mao ang pagstreamline sa business permit system, lakip na ang paggamit og digital solutions aron dali na lang makaparehistro ug makakuha og permit ang mga negosyante.
Ikaduha, iyang gustong magtukod og mga insentibo alang sa MSMEs sama sa tax holidays, subsidy programs, ug access sa microfinancing. Para kang Uy, ang MSMEs maoy tinubdan sa kabag-ohan ug trabaho. “Dili ta magsalig lang sa dagkong kompanya. Ang mga gagmay’ng negosyante mao'y kusog sa grassroots,” iyang giingon.
Ikatulo, gusto sab niyang padayong palig-onon ang public-private partnership (PPP). Sa iyang panan-aw, daghan og oportunidad kung motambayayong ang syudad ug pribadong sektor sa pagpalambo sa infrastructure, digital connectivity, ug logistics network. Kini makatabang aron mas madasig pa ang mga negosyo nga motubo sa Iligan.
Pagpalambo sa Lokal nga Produkto ug Inobasyon
Usa sab sa mga gihatagan og dakong pagtagad ni Uy mao ang pagpalambo sa lokal nga produkto ug inobasyon. Gusto niyang buhion pagbalik ang atong tradisyunal nga mga produkto ug suportahan ang mga lokal nga tigsugod pa lang sa ilang negosyo pinaagi sa paghatag og lugar sa merkado, support services, ug promosyon.
“Kung modumili ta sa sobra nga pagsalig sa imported, makatabang ta nga molig-on ang lokal nga ekonomiya. Ang atoang mga produkto—sama sa handicrafts, pagkaon, ug natural nga materyales—adunay potensyal nga makakompitensya sa gawas,” iyang giingon.
Gihimo sab niyang prayoridad ang pagpasiugda og skills development training alang sa mga kabatan-onan ug mga nanarbaho nga gusto magnegosyo. Gusto niya nga ang City Government mahimong aktibo sa pagtabang sa pag-organisar sa mga business seminars, workshops, ug mentorship programs pinaagi sa pakig-alayon sa mga eskwelahan, NGO, ug national government agencies.
“Kung mahatagan og kahibalo ang tawo sa pagpadagan sa negosyo, dili lang kita makatabang nga maluwas sila sa kalisod, kundili makadugang sab sila og trabaho para sa uban,” sulti ni Uy.
Pakigbisog sa Red Tape ug Korapsyon
Gipaningkamotan sab ni Uy nga maputol ang red tape ug malimpyohan ang sistema sa korapsyon sa business processing. Dili lang kini kahasol sa negosyante, apan hinungdan sab kini sa pagpangluod sa mga investor.
“Klaro akong baruganan nga ang serbisyo publiko kinahanglan transparent ug accountable. Dili ta gusto nga ang mga negosyante moadto pa og laing syudad tungod kay diri sa Iligan, dugay ug mahal,” pasabot pa niya.
Gusto niya nga ipatuman ang full automation sa ilang business registration system, ug buhion ang One-Stop Shop Business Center, diin tanang ahensya nga nagkinahanglan sa proseso ipahimutang sa usa lang ka lugar o sistema.
Trabaho ug Ekonomiya: Usa ka Interkonektadong Panlantaw
Ang kabag-ohan nga gidala ni Wekwek Uy naglangkob sab sa panlantaw nga lig-on nga negosyo maghatag og trabaho, ug pinaagi sa trabaho, mudangat ang katawhan sa maayong panginabuhi. Gusto niyang tan-awon ang negosyo dili lang isip ‘kitaan,’ kundi partner sa development.
Giila sab niya ang papel sa tourism isip emerging sector sa Iligan. Kung suportahan ang mga tourism-based businesses—sama sa accommodation, food, souvenirs, ug tour services—mubutho ang ekonomiya sa komunidad.
Pag-apil sa mga Sektor sa Desisyon
Usa sa mga pamaagi ni Uy mao ang pag-apil sa mga sektor sa pagpamugos sa mga polisiya, pinaagi sa regular nga konsultasyon. Gusto niyang paminawon ang mga negosyante, mga vendors, mga trabahante ug bisan ang mga estudyante nga may plano magnegosyo. Ang maong pakigtambayayong magahatag og responsive ug inclusive nga polisiya.
Pagtuo sa Kabag-ohan Ug Paglaum sa Iligan
Sa tanan niyang gipresentar, maklaro nga si Wekwek Uy adunay dakong pagtuo nga ang Iligan makabangon ug mahimong modelo sa usa ka business-friendly city sa Mindanao. Ang iyang mga lakang dili lang limitado sa papel, apan gibasi sa aktuwal nga kasinatian sa pagpuyo sa Iligan, sa pag-atubang sa mga kalisod, ug sa pagtan-aw sa kahayag bisan pa sa krisis.
“Ang kalampusan sa Iligan mag-agad sa mga negosyo nga atong suportahan. Kung lig-on ang negosyo, lig-on ang atong syudad,” matud niya.
Pinaagi sa suporta sa katawhan, plano ni Wekwek Uy nga ipadayon ang pagkugi sa mga programa nga makatabang sa sektor sa negosyo, sa sektor sa kabataan, ug sa komunidad nga nangandoy og kausaban. Ang iyang kampanya usa ka panawagan: dili lang pagpili og lider, kundi pagpili og solusyon.
